เมื่อห้องสมุดเป็นพื้นที่เรียนรู้สาธารณะของสังคม หนังสือในห้องสมุดย่อมเป็นทรัพย์สินสาธารณะที่เราต้องแบ่งปันกันอ่าน แต่ถ้า..เมื่อใดที่เราไปยืมหนังสือที่อยากจะอ่านสักเล่มจากห้องสมุด แล้วพบรอยขีดเขียน ไฮไลท์ เปียกชื้น บวมน้ำ หรือยับยู่ยี่ ฯลฯ คุณจะรู้สึกอย่างไร? จะสงสัยไหมว่าฝีมือใครกันนะ? เอ๊ะ! นี่หนังสือของห้องสมุดจริงๆ หรือไม่ ทำไมผู้ยืมหนังสือบางคนไม่ช่วยกันรักษาหนังสือที่เป็นสมบัติส่วนรวมของห้องสมุด
นี่คือเรื่องราวที่เกิดขึ้นจริง ในห้องสมุดสาธารณะทั่วไป รวมถึงอุทยานการเรียนรู้ TK park ห้องสมุดมีชีวิตต้นแบบ ซึ่งมีสถิติความชำรุดเสียหายของหนังสือและสื่อการเรียนรู้ที่นำมาให้บริการนับแต่เปิดทำการอุทยานการเรียนรู้ TK park บนชั้น 8 ศูนย์การค้าเซ็นทรัลเวิลด์ ตั้งแต่ปี 2547- 2560 รวมทั้งหมด 13 ปี พบว่าเกิดความเสียหายกับหนังสือและสื่อการเรียนรู้คิดเป็นจำนวนเงินสูงถึง 4,561,700 บาท หรือเฉลี่ยปีละ 414,700 บาททีเดียว โดยมีหนังสือชำรุดเสียหายทั้งหมด 35,326 เล่ม ซึ่งคิดเป็นร้อยละ 18.29 จากหนังสือที่นำให้บริการทั้งหมด หากเฉลี่ยเป็นรายปีพบว่ามีหนังสือชำรุดเสียหายมากถึง 2,717 เล่มต่อ 1 ปีเลยเชียว
ส่วนสาเหตุของการชำรุดเสียหาย อุทยานการเรียนรู้ TK park ได้แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ ชำรุดแบบซ่อมไม่ได้ และชำรุดแบบซ่อมได้
ประเภทชำรุดแบบซ่อมไม่ได้ สาเหตุที่พบมากที่สุดคือ เปียกน้ำ 18 % ตามด้วย เลอะเทอะเปรอะเปื้อน 15 % มีร่องรอยการขีดเขียน 11% หน้าขาดจากการถูกฉีก 8 % ความเสียหายจากสัตว์เลี้ยง 2 % และแผ่นซีดีแตก/มีรอยขีดข่วน (อ่านไม่ได้) 1% สำหรับ ประเภทชำรุดแบบซ่อมได้ เกิดจากหน้าหลุด พบมากถึง 45 %
จากสถิติ จะเห็นได้ว่าความชำรุดเสียหายต่างๆ เกิดจากพฤติกรรมและความเคยชินของผู้อ่าน ที่สามารถแก้ไขได้ทั้งสิ้น อุทยานการเรียนรู้ TK park จึงได้รณรงค์กับผู้เข้ามาใช้บริการภายในห้องสมุด เพื่อสร้างความรู้สึกร่วมกันในความรักและการดูแล รักษาหนังสือทุกเล่มที่อ่าน เพื่อคงสภาพหนังสือที่เรารักให้อยู่ในสภาพที่ดี ได้นานเท่านาน เพื่อก้าวเข้าสู่สังคมแห่งการอ่านและการแบ่งปันร่วมกัน ด้วยแคมเปญการรณรงค์ว่า “เพราะหนังสือ…ห้องสมุด คือหนังสือ…ของทุกคน #LoveBooksLoveTKpark” โดยมีการติดป้ายรณรงค์ภายในห้องสมุด พร้อมกับแจกที่คั่นหนังสือให้กับทุกคนที่มาใช้บริการยืมหนังสือ ตั้งแต่วันนี้ไปจนถึงเดือนตุลาคม 2561
และเพื่อให้การรณรงค์ครั้งนี้ เป็นรูปธรรมชัดเจนมากขึ้น อุทยานการเรียนรู้ TK park จึงได้นำเสนอ 6 วิธีง่ายๆ ในการใช้และดูแลหนังสือห้องสมุดที่ถูกต้อง เพื่อไม่ให้เกิดการชำรุดเสียหายก่อนเวลาอันสมควร ซึ่งบางข้ออาจฟังดูง่ายๆ จนเหมือนไม่ต้องมาบอกกัน แต่ในความจริงแล้ว ส่วนใหญ่มักจะลืม ส่งผลให้เกิดเสียหายที่เมื่อคิดเป็นมูลค่าแล้ว แต่ละปีห้องสมุดในบ้านเราต้องสูญเสียเงินเป็นจำนวนมาก ฉะนั้นลองมาใส่ใจกับเรื่องง่ายๆ ที่ทำได้ทันทีกับวิธีการใช้หนังสือห้องสมุดให้มีอายุยาวนาน ส่งต่อให้คนที่รักหนังสือได้อ่านกันไปนานๆ ดีกว่ากับ 6 วิธีง่ายๆ ดังนี้
- ใช้ที่คั่นหนังสือ – หลายครั้งพบว่า มีการทำสัญลักษณ์ว่าอ่านถึงหน้าไหนโดยการพับหนังสือ ลองคิดตามดูนะว่า รอยพับนิดเดียวของนักอ่านแต่ละคน จะก่อให้เกิดรอยพับมากมายนับไม่ถ้วน นอกจากรอยพับแล้วสิ่งที่บรรณารักษ์ห้องสมุดพบอีกมากมายในการนำมาทำที่คั่นหนังสืออีก เช่นคลิปหนีบกระดาษ กิ๊บติดผม แท่งดินสอ หรือแม้กระทั่งไหมขัดฟัน ก็ยังมี
การใช้ที่คั่นหนังสือเป็นเรื่องง่ายๆ ที่ผู้ใช้บริการหนังสือห้องสมุด หรือแม้กระทั่งหนังสือของตัวเองก็ควรใช้ หรือบางคนอาจจะชอบใช้ โพสต์อิท ก็ไม่ผิดกติกา แต่ก่อนคืนห้องสมุดก็ควรแกะออก เพราะถ้าแปะไว้นานๆ จะทำให้หนังสือมีรอย เสียหายได้เช่นกัน
- ไม่ทิ้งร่อยรอยใดๆ ไว้บนหนังสือห้องสมุด – ข้อนี้เป็นกติกาการใช้หนังสือสาธารณะที่จำเป็นอย่างมาก เพราะรอยขีดเขียนใดๆ แม้เพียงเล็กน้อย ก็มีส่วนทำลายคุณค่าของหนังสือ หรือบางครั้งอ่านหนังสือไปพร้อมกับดื่มกาแฟ น้ำ ขนมพร้อมเรื่องนี้ก็ควรระวัง เพราะสิ่งเหล่านี้ปรากฏบนหนังสือจำนวนมากที่ถูกยืมไปจากห้องสมุด หรือแม้กระทั่ง การแก้ไขคำที่ผิด ขีดเส้นใต้ ใช้ปากกาขีดเน้นข้อความ(ไฮไลท์)ประโยคที่ชอบ หรือบางครั้งเป็นหนังสือข้อสอบ ก็เขียนคำตอบลงในหนังสือ ถ้าเป็นดินสอ บรรณารักษ์ก็ต้องมาลบข้อความให้ ถ้าเป็นปากกา หนังสือเล่มนั้นก็ไม่สามารถให้บริการผู้ใช้คนต่อไปได้อีกเลย
- หยิบหนังสืออย่างระมัดระวัง – การหยิบจับ ดึงหรือกระชากหนังสือแรงๆ โดยจับสันหนังสือด้านบน อาจก่อให้เกิดรอยขาดวิ่นเล็กๆ ตรงสันหนังสือ นี่เป็นปัญหาแสนปกติที่เกิดขึ้นในห้องสมุด แต่ถ้าสะสมไปวันละนิดๆ ในที่สุดสันหนังสือหลุดติดมือออกมา วิธีการหยิบหนังสือที่ถูกต้อง บรรณารักษ์ แนะนำว่าควรหยิบอย่างระมัดระวัง โดยไม่ดึงสันแรงๆ ถ้าจำเป็นต้องดึงสันหนังสือในกรณีที่ชั้นหนังสืออยู่สูงเกินเอื้อมควรดึงอย่างเบามือจะช่วยให้หนังสือไม่เกิดความเสียหายมาก
- เก็บหนังสือให้ดี – กฎข้อนี้ง่ายมาก จนบางทีอาจถูกมองข้าม เก็บหนังสือให้ดี ไม่เหมือนกันการเก็บหนังสือที่ไหนก็ได้ที่เราสะดวก ณ เวลานั้น อาจไม่ใช่บนชั้นวางหนังสือ ผลก็คือเมื่อเวลาผ่านไปสักพักนึง มันคือที่ไหนก็ไม่รู้ และเราก็จะหาไม่เจอ ทำให้ต้องเสียค่าปรับโดยไม่จำเป็น นี่คือความเสี่ยงในการทำหนังสือหาย
- เลี่ยงภัยร้าย – สิ่งที่ต้องหลีกเลี่ยง เห็นจะเห็นเป็นไฟ ความชื้น แดด หรืออุณหภูมิที่สุดขั้ว ไม่ว่าจะเป็นหนังสือห้องสมุด หรือหนังสือส่วนตัวของเรา ก็ควรเก็บในที่ๆ กันฝุ่นผง หรือความสกปรกต่างๆ ควรหยิบจับหนังสือด้วยมือที่สะอาด และอย่าเอาหนังสือใส่รวมในกระเป๋าเดียวกับถุงแกงเขียวหวาน หรือถุงกาแฟที่อาจจะแตก รั่วซึมเข้าหนังสือได้ ลดความเสี่ยงกันเถอะ
- หนังสือขาดต้องทำอย่างไร? – ไม่ควรนำสก๊อตเทปใสมาติด วิธีที่ดีที่สุดคือ เก็บหน้าหนังสือทุกหน้าที่หลุด หรือขาด ให้ครบ และนำมาแจ้งบรรณารักษ์ให้ทราบตอนนำมาคืน เพราะบรรณารักษ์จะมีกระบวนการซ่อม ที่ทำให้หนังสือสามารถกลับมาใช้งานใหม่ได้ในสภาพเกือบเหมือนเดิมที่สุด หากติดสก๊อตเทปใส อาจจะด้วยความหวังดี แต่ผลจะกลายเป็นบรรณารักษ์ต้องทำงานมากกว่าเดิมในการซ่อม หรือหนังสือเล่มนั้นไม่สามารถซ่อมได้อีกเลย
สำหรับคนที่รักการอ่านและรักหนังสือ 6 แนวทางการดูแลรักษาหนังสือนี้ไม่ใช่เรื่องยาก อุทยานการเรียนรู้ TK park เชื่อว่าจะทำให้ทุกคนได้เพลิดเพลินกับการอ่านหนังสือห้องสมุดในสภาพดีๆ ได้นานเท่านาน
มาร่วมรณรงค์รักและดูแลหนังสือ เพื่อก้าวสู่สังคมแห่งการอ่านและแบ่งปันกันนะคะ เพราะหนังสือ…ห้องสมุด คือหนังสือ…ของทุกคน #LoveBooksLoveTKpark
